Bovenstaande foto is waarschijnlijk de oudste vastgelegde opname van een voetbalwedstrijd in Nederland. Het betreft de EFC P.W. die in 1890 in het Volkspark speelt. Na de stadsbrand waren er al Engelse monteurs in Enschede werkzaam en zij probeerden al e.e.a. met voetbal. Maar het was pas echt wat toen in 1885 Jan-Bernard van Heek het spel introduceerde en de jongelui enthousiast maakte. In 1885 werd ook EFC P.W. opgericht, de oudste club van Twente.
1890 - 1920
Bij het Volkspark werden uiteindelijk drie velden aangelegd en speelden diverse verenigingen, naast P.W. Uit die club zonderden zich 18 spelers af en richtten in 1895 de Tubanters op. Twee kleinere clubs, Hercules en Phenix fuseerden in 1910 tot het later roemruchte Sportclub Enschede en het huidige Phenix begon aanvankelijk onder de naam Voorwaarts en zou later nog andere namen krijgen, waaronder EFC en EVV. Een andere roemruchte vereniging ontstond in 1906 en ontleende haar naam aan een Engelse ploeg die bij P.W. te gast was: Enschedese Boys. Ook Rigtersbleek zag in 1910 het levenslicht en aan het Roomse front ontstond in 1916 E.M.O.S. Er werd gevoetbald op vele veldjes, maar het Volkspark was het centrale middelpunt van de voetbalwereld in Enschede. In 1918 kwam er een tweede toplocatie bij: het G.J. van Heekpark alwaar SC Enschede zou gaan spelen.
Bij het Volkspark werden uiteindelijk drie velden aangelegd en speelden diverse verenigingen, naast P.W. Uit die club zonderden zich 18 spelers af en richtten in 1895 de Tubanters op. Twee kleinere clubs, Hercules en Phenix fuseerden in 1910 tot het later roemruchte Sportclub Enschede en het huidige Phenix begon aanvankelijk onder de naam Voorwaarts en zou later nog andere namen krijgen, waaronder EFC en EVV. Een andere roemruchte vereniging ontstond in 1906 en ontleende haar naam aan een Engelse ploeg die bij P.W. te gast was: Enschedese Boys. Ook Rigtersbleek zag in 1910 het levenslicht en aan het Roomse front ontstond in 1916 E.M.O.S. Er werd gevoetbald op vele veldjes, maar het Volkspark was het centrale middelpunt van de voetbalwereld in Enschede. In 1918 kwam er een tweede toplocatie bij: het G.J. van Heekpark alwaar SC Enschede zou gaan spelen.
1920 - 1940
Voetbal is populair en er ontstaan vele clubjes. We vermelden alleen clubs die in de T.V.B. actief zijn geweest, maar er zijn andere bonden zoals de christelijke bond C.J.M.V., de Roomse bond R.K.U.V.B. en de arbeidersbond A.V.B.H. Ook zijn er bedrijfsteams actief en is er een competitie tussen de textielteams onderling.
Naast verzuilde clubs ontstaan er clubs gebonden aan een bepaalde buurt: Geel-Zwart vanuit de Krim, Arminia vanuit Sebastopol, Soppendorp, S.T.B. vanuit Broekheurne, U.D.I vanuit de Drentse buurt van Pathmos, V.V.T. uit Twekkelerveld en Pathmos Boys.
Andere nieuwe verenigingen zullen later naam maken: Sparta, Vosta en Vogido. Daarnaast zijn de grote clubs SC Enschede en de Boys steeds op zoek naar bijvelden voor hun reserveteams. De gemeente legt daartoe twee gemeentelijke sportparken aan: Erve Diekman in Zuid en Voortsweide in Noord.
Voetbal is populair en er ontstaan vele clubjes. We vermelden alleen clubs die in de T.V.B. actief zijn geweest, maar er zijn andere bonden zoals de christelijke bond C.J.M.V., de Roomse bond R.K.U.V.B. en de arbeidersbond A.V.B.H. Ook zijn er bedrijfsteams actief en is er een competitie tussen de textielteams onderling.
Naast verzuilde clubs ontstaan er clubs gebonden aan een bepaalde buurt: Geel-Zwart vanuit de Krim, Arminia vanuit Sebastopol, Soppendorp, S.T.B. vanuit Broekheurne, U.D.I vanuit de Drentse buurt van Pathmos, V.V.T. uit Twekkelerveld en Pathmos Boys.
Andere nieuwe verenigingen zullen later naam maken: Sparta, Vosta en Vogido. Daarnaast zijn de grote clubs SC Enschede en de Boys steeds op zoek naar bijvelden voor hun reserveteams. De gemeente legt daartoe twee gemeentelijke sportparken aan: Erve Diekman in Zuid en Voortsweide in Noord.
1940 - 1960
Na de oorlog groeit de stad en de nieuwbouw zorgt voor een tekort aan speelvelden, terwijl het aantal voetballers enorm toeneemt. De ambities worden ook groter en men vindt het tijd voor een stadion. In Enschede-Zuid wordt het gemeentelijk sportpark in 1956 voorzien van Stadion Diekman. Er is veel discussie wie de bespeler moet worden, maar uiteindelijk wordt SC Enschede het. De Boys moeten het doen met het G.J. van Heekpark.
Het bedrijfsvoetbal levert nog een aantal nieuwe clubs op: W.W.S. is afkomstig van textielfabriek Holland, de P.T.T. heeft een eigen team, Favorita is het bedrijfsteam van van Heek & co, de Twentsche Boys zijn van Vredestein (later werd de naam VSV '50), de spinnerij Oosterveld heeft een team en G.U.N.I.A. vertegenwoordigde het personeel van de spoorwegen. In de jaren '60 en '70 zouden veel van deze clubs weer uit de TVB verdwijnen. Nieuw was in 1940 ook de vereniging van de gemeenschap Zuid-Eschmarke.
Na de oorlog groeit de stad en de nieuwbouw zorgt voor een tekort aan speelvelden, terwijl het aantal voetballers enorm toeneemt. De ambities worden ook groter en men vindt het tijd voor een stadion. In Enschede-Zuid wordt het gemeentelijk sportpark in 1956 voorzien van Stadion Diekman. Er is veel discussie wie de bespeler moet worden, maar uiteindelijk wordt SC Enschede het. De Boys moeten het doen met het G.J. van Heekpark.
Het bedrijfsvoetbal levert nog een aantal nieuwe clubs op: W.W.S. is afkomstig van textielfabriek Holland, de P.T.T. heeft een eigen team, Favorita is het bedrijfsteam van van Heek & co, de Twentsche Boys zijn van Vredestein (later werd de naam VSV '50), de spinnerij Oosterveld heeft een team en G.U.N.I.A. vertegenwoordigde het personeel van de spoorwegen. In de jaren '60 en '70 zouden veel van deze clubs weer uit de TVB verdwijnen. Nieuw was in 1940 ook de vereniging van de gemeenschap Zuid-Eschmarke.
1960 - 1980
Het betaald voetbal heeft in de jaren '50 zijn intrede gedaan en Enschede wil daarin een gevestigde plek hebben, hetgeen bundeling van de krachten vraagt. In 1965 gebeurt hetgeen voor onmogelijk werd gehouden: de voormalige aartsrivalen Sportclub en Boys vormen samen FC Twente. De beide clubs gaan als amateurvereniging verder.
In het westen van de stad wordt de Technische Hogeschool gebouwd en daardoor moet o.a. DTO'39 verhuizen en ontstaat de vereniging Drienerlo. DTO'39 krijgt later een plek op het nieuwe sportpark in het noorden: het Wethouder Horstman sportpark. De meeste ontwikkelingen zitten in zuid waar de nieuwbouw als kool groeit: o.a. Victoria, UDI en Enschedese Boys gaan op de Wesselerbrink spelen.
Er worden nog enkele nieuwe verenigingen opgericht: de buurtvereniging Boswinkel, FC het Centrum van het woonwagenkamp, de Flamingo's als afsplitsing van Geel Zwart en de eerste multiculturele vereniging van Italiaanse gastarbeiders: Mediterraneo.
Het betaald voetbal heeft in de jaren '50 zijn intrede gedaan en Enschede wil daarin een gevestigde plek hebben, hetgeen bundeling van de krachten vraagt. In 1965 gebeurt hetgeen voor onmogelijk werd gehouden: de voormalige aartsrivalen Sportclub en Boys vormen samen FC Twente. De beide clubs gaan als amateurvereniging verder.
In het westen van de stad wordt de Technische Hogeschool gebouwd en daardoor moet o.a. DTO'39 verhuizen en ontstaat de vereniging Drienerlo. DTO'39 krijgt later een plek op het nieuwe sportpark in het noorden: het Wethouder Horstman sportpark. De meeste ontwikkelingen zitten in zuid waar de nieuwbouw als kool groeit: o.a. Victoria, UDI en Enschedese Boys gaan op de Wesselerbrink spelen.
Er worden nog enkele nieuwe verenigingen opgericht: de buurtvereniging Boswinkel, FC het Centrum van het woonwagenkamp, de Flamingo's als afsplitsing van Geel Zwart en de eerste multiculturele vereniging van Italiaanse gastarbeiders: Mediterraneo.
1980 - heden
In de jaren '80 en '90 komt er een omslag: weliswaar komen er nog enkele multiculturele verenigingen bij, UDEET en SVV'91, maar andere verenigingen houden op te bestaan omdat ze te weinig leden hebben overgehouden: Flamingo's, DTO'39, VSV'50, Boswinkel, UDEET en Geel Zwart verdwijnen van het podium. Op het Horstman sportpark gaat de Turkse vereniging TVV verder in het geel-zwarte tenue, de enige herinnering aan de oorspronkelijke Krim-club.
In 1998 maakt FC Twente de overstap naar een nieuw stadion om aldaar in 2010 het kampioenschap van Nederland te veroveren. De moederverenigingen hebben het echter zwaar en uiteindelijk gaat in 2017 het licht uit voor Enschedese Boys. Ook een andere gerenommeerde vereniging heft zichzelf op: Zuid-Eschmarke.
Er ontstaan na 2010 toch nog twee verenigingen: FC Suryoye dat fuseert met Mediterraneo en FC Aramea. Ook qua sportparken zal het niet stil blijven staan: de gemeente heeft plannen voor een clustering van sportparken. De oudste club van Enschede, EFC Prinses Wilhelmina is daarbij nog steeds van de partij!
In de jaren '80 en '90 komt er een omslag: weliswaar komen er nog enkele multiculturele verenigingen bij, UDEET en SVV'91, maar andere verenigingen houden op te bestaan omdat ze te weinig leden hebben overgehouden: Flamingo's, DTO'39, VSV'50, Boswinkel, UDEET en Geel Zwart verdwijnen van het podium. Op het Horstman sportpark gaat de Turkse vereniging TVV verder in het geel-zwarte tenue, de enige herinnering aan de oorspronkelijke Krim-club.
In 1998 maakt FC Twente de overstap naar een nieuw stadion om aldaar in 2010 het kampioenschap van Nederland te veroveren. De moederverenigingen hebben het echter zwaar en uiteindelijk gaat in 2017 het licht uit voor Enschedese Boys. Ook een andere gerenommeerde vereniging heft zichzelf op: Zuid-Eschmarke.
Er ontstaan na 2010 toch nog twee verenigingen: FC Suryoye dat fuseert met Mediterraneo en FC Aramea. Ook qua sportparken zal het niet stil blijven staan: de gemeente heeft plannen voor een clustering van sportparken. De oudste club van Enschede, EFC Prinses Wilhelmina is daarbij nog steeds van de partij!
